W ostatnich tygodniach coraz częściej słyszymy o zwiększonej ilości zachorowalności na żółtaczkę typu A. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach poinformowała iż na terenie Polski w okresie od 1 stycznia do 15 września 2017 r. odnotowano już 1426 przypadków WZW A. Na terenie województwa śląskiego do końca sierpnia zgłoszono 57 przypadków zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu "A". Dla porównania - w całym 2016 roku w województwie zanotowano zaledwie trzy przypadki tej choroby.
Dlatego warto przyjrzeć się wirusom, których źródłem może być żywność, a które mogą być przyczyną chorób wynikających ze spożycia żywności o niewłaściwej jakości. W ostatnich latach obserwuje się wzrost znaczenia wirusów jako patogenów odpowiedzialnych za zakażenia ludzi przenoszone droga pokarmową.
Do najczęściej występujących w żywności wirusów należą: rotawirusy (RV), norowirusy (NoV), wirusy zapalenia wątroby A (HAV) i E (HEV). Rotawirusy i norowirusy odpowiedzialne są za dolegliwości żołądkowe, o których często mówimy „grypa żołądkowa”. Natomiast wirusy zapalenia wątroby A i E są przyczyną żółtaczki pokarmowej, zwanej „chorobą brudnych rąk”.
Wirusy nie rozwijają się w żywności. Stanowi ona dla nich jedynie nośnik. Wirusy potrzebują żywego organizmu, by móc się namnażać. Dlatego skażenie żywności wirusami nie ma wpływu na właściwości organoleptyczne. Żywność, w której znajdują się wirusy niestety organoleptycznie nie odróżnia się od żywności ich pozbawionej. Prawidłowy zapach, smak, wygląd powodują iż jako konsumenci nie jesteśmy w stanie zidentyfikować zagrożenia wynikającego ze spożycia żywności. Zanieczyszczenie żywności bakteriami chorobotwórczymi często wiąże się z cechami organoleptycznymi, które uniemożliwiają jej spożycie, co chroni nas przed zatruciami bakteryjnymi. Bardzo często niewłaściwy smak i zapach, a czasem wygląd wskazują, iż żywność jest niewłaściwej jakości i może stwarzać zagrożenie dla naszego zdrowia.
JAK DOCHODZI DO ZAKAŻENIA?
Źródłem zakażenia wirusami mogą być fekalia i nieczystości pochodzące od zakażonych ludzi, zwierzęta będące siedliskiem wirusów oraz chore osoby związane z przetwórstwem żywności. Badania wskazują iż częstym źródłem wirusów są świeże lub mrożone owoce i warzywa, owoce morza (małże, ostrygi), mięso zakażonych zwierząt oraz produkty je zawierające. Do zakażenia może dojść na każdym etapie pozyskiwania i przetwórstwa żywności, a także podczas przygotowywania posiłków. Najczęstszym miejscem zatruć spowodowanych norowirusami i wirusem zapalenia wątroby typu A są stołówki, restauracje i inne punkty zbiorowego żywienia, gdzie oprócz żywności zanieczyszczonej wirusami, ich źródłem może być nieprzestrzeganie zasad higieny.
Człowiek, w którego organizmie rozwijają się wirusy wydala je w dużych ilościach wraz z kałem oraz z treścią pokarmową w trakcie wymiotów. Wirusy są odporne na działanie środowiska i mogą przez długi czas pozostawać poza organizmem człowieka i wywoływać zatrucia pokarmowe u ludzi. Szczególnie wirusy NoV i HAV charakteryzują się wysoką zakaźnością. Do zakażenia i wywołania objawów chorobowych wystarczy tylko kilka cząstek wirusowych (od 1 do 100). Najczęściej szerzą się drogą kontaktową człowiek-człowiek. Często więc, mimo wyeliminowania źródła wirusów, w dalszym ciągu dochodzi do szerzenia się zakażeń.
W przypadku wirusa zapalenia wątroby typu A, wirus jest wydalany z kałem przez okres 1-2 tygodni przed wystąpieniem objawów chorobowych. Chory człowiek nie wie że jest zakażony i zakaża inne osoby. Wirus znajduje się zarówno we krwi, jaki i ślinie chorego dlatego rozprzestrzenia się również drogą kropelkową.
OBJAWY I PRZEBIEG ZAKAŻENIA
W przypadku wirusów powodujących gastroenteritis: NoV i RV objawy zakażenia są podobne i utożsamiane z tak zwaną „grypą żołądkową”. Objawy pojawiają się nagle, nawet już po 12 godzinach od spożycia żywności i są nimi: nudności, wymioty, bóle brzucha i głowy, wodnista biegunka, gorączka. W przypadku zakażenia norowirusami choroba może ustąpić już po 12 godzinach, podczas gdy w przypadku rotawirusów, objawy mogą utrzymywać nawet przez 8 dni.
Zatrucie w większości przypadków ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia przyczynowego. Podstawą leczenia jest uzupełnianie płynów i elektrolitów. Jednak w przypadku osób o obniżonej odporności, osób starszych, małych dzieci i niemowląt, osób przewlekle chorych oraz kobiet w ciąży wirusy wywołujące gastroenteritis mogą być bardzo niebezpieczne i groźne dla życia.
Zakażenie wirusem zapalenia wątroby A lub E jest w początkowej fazie często mylone ze zwykłą infekcją (gorączka, osłabienie). Dopiero objawy takie jak: zażółcenie powłok skórnych, ciemny mocz, odbarwiony stolec, bóle w prawym podżebrzu, wskazują na rozwój żółtaczki. Leczenie polega wyłącznie na stosowaniu diety lekkostrawnej, unikaniu alkoholu i dużej ilości odpoczynku. Wirusowe zapalenie wątroby typu A i E zazwyczaj ustępuje samoistnie po około 6 miesiącach.
ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM I ZATRUCIOM POKARMOWYM
Częste mycie rąk, szczególnie po wyjściu z toalety, spożywanie owoców i warzyw po ich dokładnym umyciu, picie wody z bezpiecznego źródła jest gwarancją uniknięcia zatrucia pokarmowego spowodowanego zakażeniem wirusami. Zarówno w czasie przygotowywania posiłków, jaki i ich spożywania podstawą jest przestrzeganie zasad higieny.
W przypadku podróży do wielu egzotycznych krajów oraz osobom pracującym w kontakcie z chorymi lub pracującym przy produkcji i dystrybucji żywności, usuwaniu odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz młodzieży zaleca się szczepienia ochronne przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A.
